Sprawnosc

Ponieważ wiemy, że sprawność zakłada przede wszystkim celowość działania, wobec tego dochodzimy do nakazu: ?jeżeli chcesz działać sprawnie, musisz działać skutecznie, a jeżeli skutecznie, to celowo i efektywnie; działajwięc celowo, a osiągniesz cel, będziesz miał też efekty”. Tak więc doszliśmy do tautologii, do maślanego masła, przy pierwszym podejściu do sprawności w znaczeniu dystrybutywnym, w tym przypadku do sprawności będącej celowością czy skutecznością. Podobnie bywa z racjonalnością, dyrektywa: ?działaj racjonalnie”, niewiele zawiera konkretnych treści. Niemniej przy analizie, egzemplifikacji, którą dają prakseologowie, coś z tych ogólników dla człowieka wynika, co może mu się przydać. Ale oto przychodzi filozof oczytany w anglosaskiej literaturze i pyta: ?O jaką racjonalność chodzi?” Anglicy odróżniają od siebie coś, co jest racjonalne, co jest rozumne i rozsądne. T. Kotarbiński racjonalność odnosi do uzasadnienia poznawczego, do prawdy, E. Geblewicz ? do konsekwencji w działaniu, planowości i rozwagi; L. von Mises sądzi, że racjonalność ogranicza się do świadomego działania celowego. Dla biurokraty wreszcie racjonalna jest tylko zgodność z przepisami.

Praca to także..
Jak oceniać? Na to podstawowe pytanie odpowiedź jest prosta jak cała prakseologia: oceniać trzeba tak, by zrealizować zamierzony cel. Bo wydawanie ocen przecież czemuś służy, oceniamy ?dlatego, że” albo ?po to, by”. Jeżeli komuś nie podobają się oceny sprawności, może spróbować sformułować oceny jakości, które w przypadku działania, pracy będą odnosiły się do wzoru czynnościowego lub do jakości wytworu. Jak się przedstawia ów wzorzec-model czynnościowy, który naśladuje wykonawca? Wypada tu nieco szerzej omówić strukturę czynności, która pod niewątpliwym wpływem prakseologii była przedmiotem badań empirycznych i rozważań teoretycznych polskich psychologów. Tadeusz Tomaszewski dzielił czynności robocze na pomocnicze i właściwe, czyli wykonawcze. Do pomocniczych należą czynności przygotowawcze, korekcyjne, obronne i kontrolne. Jeżeli robotnik na stanowisku pracy przygotowuje obrabiarkę, umocowuje narzędzie, to wykonuje czynności przygotowawcze. W pewnym momencie zaczyna właściwą pracę, ale w czasie jej trwania nieraz musi spełnić czynności, które zapobiegają nieskuteczności. Oto czynności przez T. Tomaszewskiego zaliczane do obronnych, które prakseolog zaliczyłby do zapobiegawczych, profilaktycznych: usunięcie przeszkody, jaka dostała się w tryby, wyłączenie napędu, gdy na skutek obniżonego napięcia spadły obroty itp. Gdyby tego się nie zrobiło, wówczas mogłoby dojść do zakłócenia toku działań, uszkodzenia maszyny, popsucia obrabianego obiektu, ogólniej, działanie okazałoby się przeciwskuteczne. Wtedy trzeba byłoby likwidować jego następstwa ? i to nazywa się działaniami korekcyjnymi. Czynności kontrolne będą natomiast sprawdzaniem, czy tok działania przebiega zgodnie z założonym wzorcem, czy wykonywany przedmiot zbliża się do podanych wymiarów itp.